Б.Бааст: Би тав дахь баатар боллоо, 89 жил зохиол бичсэний минь үр шим, их л бахархаж сууна даа

Монгол Улсын Ардын уран зохиолч, МУСГЗ Бөхийн Бааст бол Монголын утга зохиолын амьд нэвтэрхий толь болсон хүн.  МЗЭ-ийн 90 жилийн ойн босгон дээр Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Х.Баттулгын зарлигаар түүнд Хөдөлмөрийн баатар цол олгосон билээ. Эрхэм зохиолч ахыг  бурханы оронд залрахаас нь өмнө цөөн хором хөөрөлдөх боломж олдсийм. Түүнтэй ярилцсанаа хүргэе. 

-Таныг Монголын утга зохиолын хамгийн ахмад зохиолч гэдгийг хүн болгон мэднэ. Харин аль аймгийнх вэ гэвэл олон таамаг орж ирэх байх.  Та аль аймгийнх билээ дээ. Хоёулаа нутаг усаа мэдэлцье?

- 1921 онд одоогийн Баян-Өлгий аймгийн Алтанцөгц сумын нутагт мэндэлсэн. Одоо 97 насыг зооглочихлоо. Чадвал 100 хүрэх санаа байгаа шүү. Гэхдээ сүүлийн үед бие жаахан дордож, ойр ойрхон эмнэлэг бараадах боллоо. Монголын утга зохиолын хамгийн ахмад зохиолчоор нэрлэгдэж, их ч хүндлэгдэж байна. Улсууд ч их юм асуух гэх юм. Чаддаг, мэддэгээрээ л түүх ярих юм даа. 

-Та байгалийн сэдэвт зохиол, хүүхдийн зохиол их олныг бичсэн, хоёр зуун дамнан бүтээлээрээ танигдсан хүн. Монголын утга зохиолын түүхэнд чамгүй их зүйлийг бүтээж тууривлаа. Эргээд л харж байхад юу бодогдож байх юм?

-Эх орныхоо үзэсгэлэнт байгаль, монгол ахуй зан заншлын сэдэвтэй туужууд, хүүхдийн зохиол нэлээд бичлээ дээ Тэрчлэн 20 дугаар зууны эхэн үеэс 21 зууны хориод онтой мөр зэрэгцэж, хоёр зууныг дамнан амьдарч байгаадаа бахархаж суудаг. Баримтат уран зохиол буюу олон боть дурсамж дурдатгал бичлээ. МЗЭ маань боть ботиор хэвлэж өгсөн шүү. Эдгээр бүтээл бол Монгол Улсын түүхэн эх сурвалж болохуйц баримт юм.

-Таны бүтээл дотор зохиолчдын захидлын гар бичмэл багагүй байр эзэлдэг. Тийм болохоор лавлах товчоо шиг танаас зохиолчид их зүйл мэдэж, суралцаж явна. Таны уран бүтээлээс эх орны туулж өнгөрсөн амьдралыг харж болно гэж судлаачид хэлсэн байдаг? 

-Нээрэн тэгж хэлдэг болоод байна. Уран зохиол, сэтгүүл зүйн бүх төрлөөр зохиол туурвисан байна. Миний  зохиолууд баримттай, баримтат уран сайхны, амьдралаас үүдэлтэй байдаг онцлогтой. Түүнээс гадна Монголын зохиолчдын өв санг хадгалах, хамгаалах талаар ч багагүй хөдөлмөрлөлөө. Орос зөвлөлтийн болоод дэлхийн сонгодог зохиолууд номын санд маань хүндтэй байр эзэлдэг. Монгол Улсын номын сан, архивт байхгүй ховор, бичгийн эх сурвалжууд  надад байгаа шүү. Эд бүгд л номын минь гол эх суурь болдог. 

-Та бүх аймгаар явж зохиолын эх сурвалжаа олдог байсан гэж ярьдаг. Мөн  гадаад дотоодгүй л их явж, баримтаа цуглуулж зохиолоо бичдэг байсан гэж ярьдаг. Энэ тухай дурсаач?

- Монголын болон гадаад орны  халуун цэгт очиж баримтат зохиол бүтээлээ туурвисан. Баруун аймгуудад зуд болж малчид идэх уух зүйлгүй шахам болчихсон байх үед 40 гаруй хоногийн томилолттой ажиллаж байлаа. Вьетнамын дайны үед очиж ажиллан "Утга зохиол урлаг" сониндоо олон нийтлэл бичсэн дээ /Түүний дээрх зохиол бүтээлийн тухай МУСГЗ, хэл бичгийн ухааны доктор Д.Цэдэв онцолж байж билээ/.

-Таны бага залуудаа бичсэн "Чамайг үдье" дуу их алдартай. Нэг их олон дуу бичээгүй ч, нэг л дуугаар алдаршсаныг бас тэмдэглэн ярьцгаадаг. Хөдөлмөрийн баатар, Ардын жүжигчин Г.Хайдав гуай таны дууг олон жил дуулсан даа, тийм ээ?

-Тийм. Г.Хайдав ямар л үйл явдалд оролцоно. Тэр бүхэндээ "Чамайг үдье"" гээд хангинуулж өгдөг байлаа. Гадаад явах, зорчихдоо олон үеийн оюутан залуус дуулдаг байв. Тэгээд л алдаршчихсан. 1947 онд хэвлэх үйлдвэрт ажиллаж байхдаа  тэр дуугаа бичсэн. Монголын сайн дурын уран сайханчдын тэмцээнд анх оролцохдоо  дуулсан гэж  Монгол Улсын Хөдөлмөрийн баатар, Ардын жүжигчин Хайдав гуай дурсан ярьдагсан.

- Та Монгол Улсын нэгдүгээр сургуулийн анхны сурагчдын нэг гэсэн байх аа?

-Нэгдүгээр сургууль чинь Маршал Х.Чойбалсангийн нэрэмжит гэгддэг байлаа шүү дээ. Сурахаас гадна багш боловсон хүчин дутагдалтай үед багшилсан тухай нэг намтартай. Хөдөө орон нутагтаа бичиг хэргийн боловсролтой, дадлагатай болчихсон хотод ирсэн болохоор шинэ бичиг үсгийг төвөггүй сурсан. Хуучин монгол бичгийг гэрээрээ сурсан. Тиймээс одоо ч эхний гар бичмэлээ хуучин монгол бичгээр бичдэг. Манай 40, 50-иад оны зохиолчид бүгд л хуучин монгол бичгээрээ зохиолоо бичдэг байв. Би Төрийн шагналт Д.Намдаг гуайн "Цаг төрийн үймээн" романыг нь хуучин бичгээс шинэ бичигт буулгаж, хэвлэлийн эхийг нь бэлдэж өгсөн. Д.Намдаг гуай их ч баярлаж байсан шүү. Бас Ч.Ойдовын мэндэлсний 100 жилийн ой 2018 онд болоход бас гар бичмэлээс нь цөөнгүй зохиолыг буулгаж өгч хүүхдүүдэд нь тусалсан. Хүүхдүүд нь  сайхан хос боть хэвлүүлсэн байна билээ. Энэ мэтчилэн хуучны зохиолчдын гар бичмэлийг цуглуулах, шинэ үсэгт буулгах ажлыг нэлээд хийсэн дээ. 

-Зохиолчдын тухай ховор баримтууд тань их сонирхолтой. Зохиолчдын гэр бүлийн намтрыг ч та сайн бичиж хадгалсан. Энэ тухайд...?

-Өө тийм. Бараг л бүх зохиолчийнхоо ар гэрийн амьдрал, туулсан зовлон жаргалыг  тэмдэглэж авч байсан нь хожим үнэтэй баримт болж үлдсэн. Зохиолчдын намтар түүхээр нэгэн боть номоо гаргасан. Залуус их сонирхож уншсан. Бас ар гэрийнхэнд нь ч их хэрэг болсон гэж надад баярлаж талархсанаа хэлж байсан. Одоо дэлхий нийтээрээ баримтат зохиолыг бичдэг, уншдаг болсон байна. Тиймээс их хэрэгтэй баримт, түүхий эд нь надад байсан хэрэг. Ахмад зохиолчдын насны ой болохоор л над руу давхиад ирцгээнэ. Би ч байгаа баримтуудаа гаргаад өгнө. Эргээд харахад, их л сонин, содон баримтууд үлдээж чаджээ гэж бодогдсон. 

-Эрхэм танд Төрийн дээд шагнал гардуулах үед юу бодогдсон бэ?

-Тун сайхан санагдсан. Эхлээд насыг минь хүндэлжээ гэж санагдсан. 97 нас гэдэг чинь бас л өндөр босго юм байна. Гэхдээ 100 хүрэхэд ойр л нас даа. Цэргийн гурван жил гэдэг шиг чармайж хичээж байгаад 3 жилийг давмаар санагдах юм. Зохиолчдын оюуны хөдөлмөрийг өндөр үнэлж, Хөдөлмөрийн баатар цол олгодог болсон нь сайхан. Анхны Хөдөлмөрийн баатар зохиолч цолыг академич Б.Ширэндэв хүртсэн. Дараагийн баатар болсон зохиолч Төрийн шагналт Л.Түдэв. Яруу найрагч Төрийн шагналт Д.Пүрэвдорж гурав дахь баатар нь болсон. Дөрөв дэх баатар нь Төрийн шагналт Бавуугийн Лхагвасүрэн. Би тав дахь баатар боллоо. Энэ насны хамгийн хүндтэй шагнал. Төрийн хамгийн дээд шагнал, 89 жил зохиол бичсэний минь үр шим, их л бахархаж сууна даа

-Ярилцлага өгсөн тандаа баярлалаа. Ум сайн амгалан болтугай.